اخبار مسموم را به اشتراک نگذاریم
در مـواجهه با اخبار و تصویرها چرا سعی نمی‌کنیم از اعتبار منبع خبر یا تصویر، تولیدکننده و خالق آن، تاریخ انتشار، صحت‌وسقم آن، کنترل نکات حساس در آن مثل تعصبات (قومی، نژادی، جنسیتی و...)، فرامتن خبر یا تصویر و... اطمینان حاصل کنیم؟ چرا به سراغ کنترل اعتبار و درستی آن از طریق بررسی منابع نرویم و نکوشیم از درستی آن اطمینان حاصل کنیم؟ اگر هم به نتیجه نرسیدیم، می‌توانیم از متخصص راهنمایی بگیریم یا حداقل اگر به جمع‌بندی در مورد درستی‌اش نرسیدیم، آن را منتشر یا نقل نکنیم.
آیا امکان دارد شما شیر یا گوشتی را که فاسد شده یا نامعتبر است و خودتان حاضر به خوردن آن نیستید و یا هنوز نسبت به آن مشکوک هستید، به یک دوست، عزیز، یا جمع زیادی از افراد بدهید؟ چطور حاضرید چنین کنید؟ این در حالی است که ما روزانه اخبار و اطلاعات جعلی، نادرست و مسموم بسیاری را با دیگران به اشتراک می‌گذاریم. آیا تبعات نشر و بازنشر چنین اخبار و اطلاعاتی که برخی از آن‌ها به ذهن و روح انسان‌ها صدمه می‌زنند، کمتر از تبعات جسمی است؟ هرچند این گونه خبرها گاه می‌توانند به جسم ما هم به صورت پیامدهای فشارها و استرس‌های احتمالی و... صدمه بزنند.
برشی از کیک سواد رسانه‌ای
اگر این کیک بزرگ را سواد رسانه‌ای بدانیم که به ما توان مواجهه با رسانه‌ها و پیام‌های آن‌ها و به بیان دیگر، نوعی رژیم مصرف رسانه‌ای می‌دهد، با قبول این تعریف که سواد رسانه‌ای مجموعه‌ای از مهارت‌های خوانش، تجزیه‌وتحلیل و تولید و نگارش رسانه‌ای است، برشی از آن را می‌توانیم «سواد خبری» بنامیم؛ البته با تمرکز بر توان تشخیص محتواهای خبری درست.
فرض کنید در خانه نشسته‌اید و کسی زنگ در را می‌زند. در را باز می‌کنید. فردی با یک ظرف غذا، با ظاهر خوش‌مزه و تزئین زیبا، وارد می‌شود و می‌گوید: «سلام، بفرمایید غذا، خدمت شما.» آیا غذا را قبول می‌کنید؟ از او چه می‌پرسید؟ چطور حاضر می‌شوید آن غذا را قبول کنید؟ پس از اطلاع از چه مواردی غذا را می‌گیرید و خود یا همراه خانواده آن را میل می‌کنید؟
سخت‌گیر باشیم!
وقتی بخواهیم خود یا به همراه والدینمان گوشت قرمز یا مرغ بسته‌بندی‌شده یا هر ماده خوراکی دیگری بخریم، چه می‌کنیم؟ آن را از هر جایی می‌خریم؟ وقتی می‌خواهیم آن محصول را بخریم به چه نکاتی توجه می‌کنیم؟ معمولاً سعی می‌کنیم آن گوشت قرمز یا مرغ و... را از محلی مطمئن و با برندی معتبر تهیه کنیم. می‌کوشیم محصول بی‌نام و نشان و فاقد برچسب اطلاعات نخریم. به تاریخ تولید آن توجه می‌کنیم. با شناخت نسبی‌مان از محصول، از سلامتش مطمئن می‌شویم. اگر خودمان به نتیجه نرسیدیم، سؤال‌هایی از فروشنده یا همراهانمان که شناخت کافی دارند، می‌پرسیم؛ یعنی اخذ مشورت از متخصص یا فردی مطلع.
باز سعی می‌کنیم کالا را با کیفیت دیگر کالاهای مشابه در دیگر قفسه‌ها مقایسه کنیم، تا از کیفیت محصول اطمینان حاصل کنیم. در خانه هم محصول را از نزدیک وارسی می‌کنیم. اگر لازم باشد آن را بو و لمس می‌کنیم و... . وقتی محصول از همه دروازه‌های اطمینان ما عبور کرد، تازه حاضر به پخت یا استفاده از آن می‌شویم.
حـال یـک سـؤال: مـا بـا ایـن همـه سخـت‌گیری نسبت به آنچـه می‌خوریم، می‌پوشیم و... چرا این سخت‌گیری را در مورد آنچه به عنوان خبر، تصویر یا هر قالب محتوایی که به دستمان می‌رسد، نداریم؟ چرا هر خبر و محتواهایی را در رسانه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌های تلفن همراه و... می‌بینیم و می‌خوانیم، آن را به سرعت قبول می‌کنیم؟ این کار ما مانند آن است که یک ماده خوراکی حساس با قابلیت فسادپذیری بالا را در گوشه خیابان از یک دست‌فروش بخریم و بخوریم!
سواد خبری
سواد خبری دانش و مهارتی است که مخاطب به کمک آن اخبار واقعی را از شایعه و اخبار جعلی، تبلیغات سیاسی و تجاری، تعصب‌های قومی و نژادی و مانند آن تشخیص می‌دهد و تفاوت آن‌ها را درک می‌کند. در چارچوب این تعریف، مخاطبی را می‌توان دارای سواد خبری دانست که هنگام مواجه‌شدن با خبر (محتواهای خبری)، یافتن پاسخ هفت پرسش کلیدی زیر را در دستور کار خود قرار دهد:
1. نکته اصلی که خبر یا گزارش می‌خواهد بگوید، چیست؟
2. آیا در خبر یا گزارش به تمامی عناصر خبری پاسخ داده شده است؟
3. آیا خبرنگار برای یافتن اصل واقعیت، نهایت تلاش خود را کرده است؟
4. آیا منابعی که خبرنگار در خبر یا گزارش خود از آن‌ها نام برده است، از اعتبار کافی برخوردارند؟
5. آیا خبرنگار خبر یا گزارش را به طور شفاف ارائه کرده است؟
6. آیا مدارک و شواهدی مبنی بر درستی آنچه خبر یا گزارش می‌خواهد بگوید، وجود دارد؟
7. آیا در خبر یا گزارش بی‌طرفی رعایت شده است؟
تا به حال چقدر سعی کرده‌اید این سؤال‌ها را با خودتان مطرح کنید؟ از این به بعد اگر خبری به دستمان رسید، چطور از درستی آن مطمئن بشویم؟ حالا آیا می‌دانیم چه نکاتی را در مورد آن کنترل کنیم؟ آیا می‌دانید ارزش‌ها و عناصر خبری کدام‌اند؟
برای درک بهتر ارزش‌های خبری بهتر است مثال سنگ را بزنیم. تصور کنید شما دو سنگ دارید: یکی دارای رگه‌های طلا و دیگری بدون رگه‌های طلا. کدام باارزش‌تر است؟ قطعاً خواهید گفت سنگی که دارای رگه‌های طلاست. در مورد اخبار نیز چنین است. ارزش‌های خبری در اخبار، یعنی تازگی، مجاورت، شهرت، فراوانی، تعداد و مقدار، اختلاف، برخورد و کشمکش، دربرگیری، استثنا و شگفتی، و... مانند همین رگه‌ها هستند. در مورد ارزش‌ها و عناصر خبری تحقیق و بررسی کنید.
شما چه فکر می‌کنید؟ آیا می‌دانید یک تصویر را چطور تجزیه‌وتحلیل کنید و چطور از جعلی یا واقعی‌بودن آن مطمئن شوید؟