در سال 2010 دیوید سینوس1 مطالعاتی را برای ارزیابی روش‌های معنوی کودکان و چگونگی شناخت آن‌ها از خداوند انجام داد و نتایج تحقیقش را با عنوان «چهار راه شناخت خدا2، بررسی روش‌های معنوی کودکان3» منتشر کرد. ایشان طی مطالعات عمیق کیفی روی کودکان، در نهایت چهار روش و الگو معرفی می‌کند که کودکان از طریق آن‌ها به درکی از خدا می‌رسند و در واقع به خداوند احساس نزدیکی می‌کنند.
اولین الگویی که سینوس معرفی می‌کند، «رویکرد کلام‌محور به معنویت4» است. او شناخت را مبنای ایمان می‌داند و عقل و منطق را راه مهمی برای شناخت خداوند به شمار می‌آورد. همچنین اذعان می‌کند، گروهی از کودکان، خداوند را از طریق شناخت تجربه می‌کنند و از راه گفت‌وگو درباره خداوند، احساس نزدیکی به خدا می‌کنند. ایشان برای رسیدن کودکان به درک بهتری از خداوند، به مکان‌هایی که در آنجا در مورد خدا صحبت می‌کنند، همچنین گفت‌وگوی معلم و پدر و مادر در مورد خداوند و خواندن نوشته‌هایی در این باره، اشاره می‌کند.
دومین روشی که سینوس معرفی می‌کند، «رویکرد احساس‌محور به معنویت»5 است. از نظر او، گروهی از کودکان زمانی به خداوند احساس نزدیکی می‌کنند که احساساتشان تحریک شود. او اشاره می‌کند، خلاقیت، بیان احساسات، و تمایل به خدا یک واقعیت است. از نظر او هنر، راهی کلیدی برای کودکان این سبک است.
سومین روش، «رویکرد نمادمحور به معنویت6» است. در رویکرد نمادمحور، کلمات از توصیف خدا قاصرند. بر این اساس، خداوند را بیشتر براساس رمز و راز می‌توان شناخت. جهان طبیعت از ویژگی‌های قابل‌توجه این سبک معنوی است. همچنین، ویژگی مهم این سبک، رمزآلود بودن آن است. به نظر او حضور کودکان در مکانی بی‌سروصدا و در دامان طبیعت، باعث ایجاد حس نزدیکی آنان به خداوند می‌شود.
چهارمین روش، «رویکرد عمل‌محور به معنویت»7 است. دیوید سینوس سبک عمل‌محور را کامل‌ترین سبک می‌داند. کودکان این سبک زمانی که به دیگران خدمتی می‌کنند که در راستای عدالت اجتماعی است، و یا هنگامی‌که تحت تأثیر رفتار عادلانه دیگران قرار می‌گیرند، احساس نزدیکی به خداوند می‌کنند.
در حالی‌که رویکرد کلام‌محور بر اساس اهمیت لغت است، در رویکرد عاطفه‌محور به معنویت، احساسات و عواطف در مرکز و هسته زندگی معنوی قرار دارند. برای رویکرد نمادمحور به معنویت، کلمات از توصیف خداوند و تجربه‌های معنوی قاصرند. جهان طبیعی (طبیعت) از دیگر ویژگی‌های این سبک از معنویت است. همانند سبک و رویکرد نمادمحور، رویکرد عمل‌محور اثبات و تصدیق می‌کند که خداوند و زندگی معنوی نمی‌توانند به‌طور کامل برای همدیگر توضیح داده شوند. اگرچه این سبک معنوی باعث می‌شود مردم کارهایی فراتر از دعا و نماز و نیایش برای دنیا انجام دهند و به‌طور فعالانه به دنبال انتقال آن باشند. طبق سنت پیامبران و حکیمان الهی، هدف انتقالی از این سبک، تغییر جنبه‌های ناراحت‌کننده و مضر و آسیب‌رسان جامعه است و بر حضور عشق و علاقه الهی و عدالت تأکید دارد.
در حالی‌که اغلب مردم یک یا دو روش و سبک غالب و برجسته را ابراز می‌کنند، حالت روحانی و معنوی سالم، شواهدی از تعادل بین این چهار روش معنوی را دربر دارد. دورشدن از هر کدام از این چهار سبک یا تمرکز بر تنها یک سبک، ممکن است به افراطی‌‌گری یا انحراف از سبک معنوی منجر شود. هر سبک حد و حدودی دارد که «می‌تواند به محدودکردن یا آسیب‌رساندن به رشد شخصی و اجتماعی منجر شود.» بنابراین، پرورش و تربیت‌کردن معنویت سالم، شامل ایجاد محیط و شرایطی است که با هر جنبه، هر کدام از سبک‌ها و روش‌های چهارگانه شناخت خدا برانگیخته و القا شود؛ به‌طوری‌که همه آن‌هایی که حضور دارند، براساس روش و سبک غالب و عمده‌شان، درگیر شوند و پرورش یابند و چالشی برای ابراز و کشف راه‌های تجربه‌کردن خدا باشند.
در نتیجه‌گیری این مقاله آمده است: در این گستره و تنوع، چهار دریچه و شاهراه معنوی حیاتی به اثبات رسیدند: 1. راه و مسیر عقلانی؛ 2. راه و روش عاطفی؛ 3. روش رمز و راز؛ 4. راه عدالت. بنابراین، جماعت و سازمان‌هایی که به تربیت معنوی کودکان به روش‌های خاص خودشان علاقه‌مندند، روش‌های معنوی متفاوتی را موردتوجه قرار دهند که نتیجه حاصل از آن شناخت و تجربه خداوند در زندگی واقعی آن‌ها باشد و این نیز از طریق فعالیت و درگیرشدن فعال امکان‌پذیر است.
لازم و ضروری است، تمام معلمان و مربیان فضاهایی را ایجاد کنند تا از هر چهار روش معنوی استفاده شود؛ به‌منظور اینکه در تمام کودکان احساس معنوی و انطباق با آن به‌وجود آید. افرادی که چنین احساس انطباقی را در خود ایجاد نکنند، در خصوص معنویت چندان احسـاس خوشایندی نخواهند داشت. همین امر می‌تواند آن‌ها را از فضای معنوی دور کند. بنابراین، غنای تنوع معنوی دیگران را در معرض تغییر قرار می‌دهد.
لازم به ذکر است هدف این مقاله، تبادل دیدگاه‌های علمی است و این قبیل موضوعات برای آشنایی بیشتر مخاطبان با دیدگاه‌های گوناگون، در مجله درج می‌شود.
پی‌نوشت‌ها
1. David M.Csinos
2. Four ways of knowing God
3. Exploring children's spiritual styles
4. a word – centered approach to spirituality
5. An emotional – centered approach to spirituality
6. A symbol-centered approach to spirituality
7. An action-centered approach to spirituality
منبع
Journal of Childhood and Religion Volume 1, Issue 8 (December 2010)
Sopher Press (contact jcr@sogherpress.com)