آمدن ویروس covid19 دگرگونیهایی را در عرصهی آموزشوپرورش سبب شده و جوامع را دچار تغییرات اساسی کرده است. این دگرگونیها سبب شده است الگوهای مدرسه به الگوهای یادگیری در محیط خانه و سایر محیطهای قابل کسب تبدیل شوند. نتایج نشان داده است، تأثیر منفی شرایط کرونایی بر دانشآموزان در استفاده از فضای مـجازی در ابـعاد خانوادگی، تحصیلی، سازگـاری، اعتقادیـ عبادی، و روانی بوده است. تقویت ارتباطات منطقی و عاطـفی در خـانواده و جایگزینکردن تفریحات سالم، درگیرکردن دانشآموزان در فعالیتها و برنامههای مثبت، مهمترین راهـکارهای کـاهش آسیبهای فضای مجازی عنوان شدهاند.
دنیای واقعی و مجازی
روزگاری انسانها در دنیای واقعی زندگی میکردند و ارتباط بین آنها ملموس بود. آنها تنها با کسانی ارتباط داشتند که در یک مکان با هم زنـدگی میکـردند. اما اکنون مهمترین تغییر دنـیای معاصر که شالودهی تغییرهای آیندهی جهان است، رقابتیشدن دنیاهای واقعی و مـجازی است. دنیای واقـعی با ویژگیهایی مانند مکان داشتن، نظم سیاسی خاص، محبوس و طبیعی بودن، از دنیای مجازی متمایز میشود. و دنیای مجازی با بیمکانی، دستیابی آسان به آخرین اطلاعات، تکثر داشتن و همزمانی، از دنیای واقـعی جدا مـیشود.
بیشک نظام تعلیموتربیت با زمانهی خود نسبتی دارد. اگر در گذشتهای نهچندان دور آموزگار و کتاب درسی نقشی اساسی در تعلیموتربیت داشتند، امروزه با توجه به فضای مجازی، بهویژه شبکههای اجتماعی، نیاز است اشکال تعلیموتربیت بهطور جدی بازبینی شوند. انفجار اطلاعاتی و انقلاب رایـانهای و جهـانیشـدن از جمله مسـائل قابلتأمل دنیای امروز هستند.
با تـوجه به شرایط قرنـطـینه و دوری دانشآموزان از فضای آموزش حضوری، و اجبار آموزگاران برای آموزش غیرحضوری، اهمیت این شبکه برای جریان تعلیموتربیت حیاتی است. موضوع اصلی ما در پژوهش حاضر بررسی نقش فضای مجازی در عصر کنونی و هنگام درگیری با ویروس کروناست.
فضای مجازی
فضای مجازی را نخستین بار ویلیام گیمبسون، نویسندهی کانادایی، در سال 1982 بررسی کرد و آن را فضایی تخیلی معرفی کرد که از اتصال رایانهها پدید آمده است (ضرغامی، 1385).
فضای مجازی به معنای ارتباط انسان از طریق رایانه و ارتباط از راه دور، بدون توجه به جغرافیای فیزیکی است. فضای مجازی اصطلاحی برای توصیف طیف وسیعی از منابع اطلاعاتی از طریق شبکههای رایانهای است که توسط دادههای دیجیتال ارائه میشوند. فضای مجازی محیطی است که بهواسطهی نبود نشانههای فیزیکی، همه در آن بیجسم و گمنام و بهطور محسوس کنترلناپذیرند (ذکایی و خطیبی، 1385).
در نظام نوین تعلیموتربیت، فضای مجازی را میتوان به اتاقهایی ارتباطی تشبیه کرد که بهواسطهی آن مرزهای تازهای در شکلگیری خردهفرهنگها، ارزشها و هویتهای شخصی ایجاد کرده است. فضای مجازی با دارا بودن ویژگیهای گمنامی، سرعت ارتباطات، سیالبودن، و تقویت نوعی روابط و نظام کنش اجتماعی، به زمان و مکان غیروابسته شدهاند (پوررضا، 1392).
فضای مجازی و تعلیموتربیت
دگرگونیهای رخداده در عرصهی فضای مجازی، جوامع را دچار تغییرات اساسی کردهاند و نتیجهی آن دگرگونیهای عظیمی در آموزشوپرورش بوده است؛ شرایطی شکل گرفته که یادگیری هم در محیط خانه و هم در سایر محیطها قابل کسب است. دانشآموزان باید یاد بگیرند چگونه در فضای مجازی و با ورود فناوریهای جدید، رغبت به یادگیری داشته باشند (صیف و بیرانوند، 1388).
زندگی مجازی یعنی زندگی در عصر وایبر، لاین، واتساپ، اینستاگرام، مایاسپیس، تینک و دیگر شبکههای مجازی.
اگرچه هراس از ابتلا به بیماری کرونا یا ویروس کـووید دغـدغهی فرامـوشنشدنی این روزهای خـانـوادههـاست، اما حضور در آموزشهای مجازی در سطح خانهها و پیگیری خانواده در تعلیموتربیت، تجربهای شیرین برای خانوادهها و دانشآموزان است. البته این آموزشها خالی از مشکلات نیست و برای رسیدن به کیفیت مطلوبتر در برنامههای آموزشی، به زمان نیاز داریم. برخی از والدین فشردگی و محدودیت برنامههای آموزشی شبکهی آموزش سیما را از مشکلات طراحی این برنامهها میدانند.
حال برای رفع این مشکل چه کنیم؟
با راهاندازی کانالهای آموزش مجازی توسط آموزگاران، از سنگینی هراس و دلواپسیهای خانوادهها برای فرزندانشان کاسته شده است، زیرا خیالشان هم از تهدید سلامت فرزندانشان و هم از نگرانیهایشان در آموزش، راحت شده است. فضای مجازی را میتوان یکی از انقلابهای بزرگ در دنیایی دانست که مردم با ویروس کووید درگیرند. یکی از کاربردها و تأثیرات آن بر بعد تعلیموتربیت است. با توجه به اینکه نظام آموزشوپرورش ما بر پایهی مبانی اسلام برنامهریزی شده است، در مقولهی آموزشوپرورش، برای اینکه هویت دینی دانشآموزان متزلزل نشود، لازم است به موضوع فضای مجازی بهعنوان یک فرصت نگریست و چگونگی استفادهی درست از آن را به دانشآموزان یاد داد.
در بعد فرهنگی، استفادهی نادرست از فضای مجازی میتواند هویت افراد را به چالش بکشد و در بعد اجتماعی ارتباط را تضعیف کند (شجاعی، 1387).
منابع
1. ذکایی، محمدسعید. خطیبی، فاخره (1385). بررسی رابطهی حضور در فضای مجازی و هویت مدرن در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی. فصلنامهی مطالعات اجتماعی. شمارهی 33.
2. صیف، محمدحسن. بیرانوند، علی (1388). تأثیر فناوری اطلاعات بر نظام آموزشی مدارس. فصلنامهی علوم و فناوری اطلاعات.
3. شجاعی، محمدصادق (1387). بررسی روانشناسی و آسیبشناسی در تعامل با دین. شمارهی 1.
4. پوررضا کریمسرا، ناصر (1392). تأثیرپذیری تغییرات فرهنگی و سبک زندگی از فضای مجازی رسانههای نوین و فرهنگ. سال اول. شمارهی 3.
5. ضرغامی، عزتالله (1385). تعیین ارزیابی کیفیت خدمات شکبه مخابرات، اینترنت و ... میزان رضایتمندی شهروندان. پایاننامه ارشد مدیریت. ش 180.