سنجش با کدام رویکرد؟
کلمه سنجش و ارزشیابی برای همه معلمان کلمه آشنایی است، اما آنچه به‌کارگیری این عنصر را در عمل متفاوت می‌کند نوع نگاه و رویکرد در این زمینه است. در یک برداشت کلی میتوان اذعان داشت اساساً رویکرد اصلی سنجش و ارزشیابی، خودارزیابی است. یعنی فرایند فعالیت‌های کلاسی و پس از آن باید به‌گونه‌ای هدایت شود که دانش‌آموزان بتوانند به‌طور مستمر نحوه یادگیری خود را رصد و پایش کنند و زمینه یادگیری خود را تقویت نمایند.
بر اساس این رویکرد میتوان ادعا کرد سنجش:
- با فرایند تدریس در هم تنیده است.
- نوعی روش تدریس است.
- بهترین روش خود یادگیری است.
- در خدمت یادگیری است.
- برای بهبود یادگیری است.
- اساساً فرایندی است.
- زمینه‌ساز درک و اصلاح موقعیت است.
- زمینه‌ساز، خود‌مدیریتی و خوداصلاحی است.
زمینه‌ساز چگونه یادگرفتن و چگونه سنجیدن است.
زمینه‌ساز نحوه به‌کارگیری مهارت‌های فراشناختی است.
- زمینه‌ساز بروز سبک‌های یادگیری است.
- زمینه‌ساز بازخورد مؤثر است.
- زمینه‌ساز تشخیص تفاوت‌های فردی است.
- زمینه‌ساز تشخیص و هدایت استعداد است.
- زمینه‌ساز مشاهده عملکرد است.
- زمینه‌ساز افزایش رغبت یادگیرنده است.
- زمینه‌ساز قضاوت مبتنی بر شواهد بر اساس عملکرد است.
- باید به چگونگی یادگیری فرد، چگونگی پیشرفت درک و نحوه عملکرد آن‌ها بپردازد.
این تلقی از سنجش با رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی هم‌خوانی دارد. براساس نظریه فطرت‌گرایی توحیدی، دانش‌آموز خلاق، پرسشگر و یادگیرنده است. لذا در عمل با خودسنجی تلاش می‌کند تا به درک و اصلاح مناسب‌تر موقعیت بپردازد.
سنجش با کدام اصول؟
کل‌نگری: در سنجش و ارزشیابی، باید عملکرد یادگیرندگان به‌صورت یکپارچه، در موقعیت‌های مسئله‌محور و واقعی مورد توجه قرار گیرد.
یادگیرنده‌محور: سنجش و ارزشیابی باید نقش یادگیرنده در فرایند خودسنجی/ سنجش‌های همسالان برای درک و بهبود موقعیت را مورد تأکید قرار دهد.
بازخودسازنده: در سنجش و ارزشیابی فرایند‌محور بازخوردها در فرایند کسب شایستگی مبتنی بر داده‌های کیفی است.
تعامل و مشارکت: به‌منظور تدارک زمینه‌های لازم برای کسب استقلال و پذیرش مسئولیت فردی و درک و اصلاح موقعیت در ارزشیابی باید بر مشارکت یادگیرنده، خانواده و معلمان تأکید شود.1
سنجش با کدام راهبرد؟
در برنامه ویژه مدرسه ضمن تأکید بر رویکرد و اصول فوق باید برای هر یک از موضوعات آموزش در چارچوب برنامه ویژه مدرسه، انتظار و فرایند سنجش مشخص گردد. لذا در این ارتباط راهبردهای زیر مورد عنایت خواهد بود.
- تلفیق سنجش با فرایند آموزش با تأکید بر دست‌ورزی، ساحت و تولید، کارآفرینی و ...
- فرصت ارائه عملکرد در کلاس، سمینار، جشنواره، نمایشگاه و بازارچه مدرسه با تأکید بر تهیه پروژه، ماکت، مدل، پژوهش، تکالیف نوشتاری، تکالیف خواندنی، داستان، شعر، فیلم، انیمیشن، بازی‌های رایانه‌ای، نقاشی، ایفای نقش، روایت‌نگاری، و...
- ارائه یکی از مهم‌ترین راهبردهای سنجش تلقی می‌شود. در برنامه ویژه مدرسه باید فرصت فراهم شود تا دانش‌آموزان عملکرد خود را به روش‌های مختلف (فوق) ارائه دهند. ارائه دادن هم فرصتی است برای مشاهده و سنجش یادگیری و هم فرصتی است برای یادگیری مؤثر.
- با توجه به نکات فوق میتوان بیان داشت که سنجش و ارزشیابی آخرین ایستگاه در فعالیت‌های یادگیری دانش‌آموزان تلقی نمی‌شود بلکه سنجش قبل، حین و پس از یادگیری به‌صورت درهم تنیده با کل فعالیت‌های یادگیری درهم تنیده است. لذا برنامه ویژه مدرسه فرصت خوبی است تا این رویکرد نهادینه شود.
پی‌نوشت
1. خوش‌خلق، ایرج (1397). پیش‌نویس آیین ارزشیابی شایسته‌محور شورای عالی آموزشوپرورش (هنوز تصویب نشده است).