هر کار و حرفهای اصول و قواعد خاص خودش را دارد که برای موفقیت در آن حرفه باید از مسیر درست آن وارد شویم و در همان مسیر تا رسیدن به هدف ادامه دهیم. حرفه درمانگری و مشاوره نیز از این قاعده مستثنا نیست. ما بهعنوان مشاور مدرسه باید توانمندی جذب و ترغیب افراد را به استفاده از خدمات مشاوره کسب کنیم و به کار ببریم. یکی از حوزههای مهم در رشته مشاوره و تربیت مشاوران که مورد غفلت قرار گرفته، آموزش مناسب و کاربردی به منظور جذب افراد به خدمات مشاوره توسط مشاوران است.
در همین راستا در سالهای گذشته پژوهشی در دانشگاه تهران انجام شد و دیدگاه دانشآموزان درباره خدمات مشاوره مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که دانشآموزان نسبت به دانش عمومی و تخصصی مشاوران در زمینههای روشهای مشاوره، پوشش نیازهای دانشآموزان، تشخیص درست و مناسب و ارائه خدمات مناسب برای رشد شخصی و شغلی بیاعتمادند و این خدمات مشاوران با مطلوب دانشآموزان فاصله دارند.
با توجه به رشد سریع و چشمگیر همه عناصر در زندگی امروز بشر، متخصصان حرفه مشاوره و رواندرمانگری نیز به بازبینی، بازنگری و روزآمدکردن مهارتهای حرفهای و تخصصی خود نیاز دارند. چرا که کارکردن با انسان در حال رشد به قاعده و اصول رشدیافته احتیاج دارد. بر همین اساس در این نوشتار نکاتی را مرور میکنیم که کمک میکنند به عنوان مشاور مدرسه عملکرد مؤثرتری داشته باشیم.
قبل از هر چیز، به عنوان مشاور مدرسه باید مطلع باشیم که مشاور در مدرسه چه فعالیتهایی انجام میدهد. متخصصان مشاوره در مدرسهها خدمات مستقیم و غیرمستقیمی را به دانشآموزان ارائه میدهند. آنها همچنین برنامههای جامع مشاورهای را که بر وضعیت سلامت روان دانشآموزان متمرکزند، تدوین و اجرا میکنند. «برنامهریزی دانشآموزی فردی» یعنی فعالیتهایی که برای کمک به دانشآموزان در تعیین هدفها و تدوین برنامههای آینده آنها طراحی شدهاند. خدمات وابسته نیز یعنی رفع نیازها و نگرانیهای دانشآموزان در هر دو محیط فردی و خانوادگی. در ادامه برای بهبود ارائه خدمات مشاورهای در محیط مدرسه نکاتی را شرح میدهیم:
صداقت کلید موفقیت است
اصل اساسی و مهم در مشاوره و رواندرمانی «صداقت» است. مطلوب است به عنوان مشاور حوزههای تخصص خود را مشخص کنیم و در معرض دید عموم قرار دهیم. نسبت به سایر حوزههایی هم که در آنها توانمندی لازم را نداریم، ادعاهای کاذب نداشته باشیم. مطلوب است در مورد هدفها، فعالیتها، چگونگی عملکرد مشاوره و وظایف، ابزارها و سازوکار تأثیر مشاوره و مشاوران در رسیدن افراد به هدفهایشان اطلاعات لازم را به مخاطبان خود به روشهای گوناگون ارائه کنید.
لازم است خدمات مبتنی بر نیاز دانشآموزان باشند
مطلوب است نیازسنجی مناسبی از مجموعه نیازهای دانشآموزان انجام پذیرد و ارائه خدمات مبتنی بر نیازهای دانشآموزان باشد. لزوماً ارائه خدمات مشاور مدرسه به تکمیل پروندههای تحصیلی محدود نمیشود. بلکه رسیدگی به مسائل و مشکلاتی که زمینهساز افت تحصیلی، کاهش اشتیاق تحصیلی، مشکلات خانوادگی مؤثر بر شرایط روانی دانشآموزان، مسائل رابطهای ، رشدی، شناسایی و هدایت شغلی، و تشخیص استعداد و هویتیابی، و ... از مجموعه خدمات مشاوره در مدرسهها هستند. همچنین یکی از نکات مهم در ارائه خدمات مشاوره در مدرسه، توجه به نیازهای رشدی و محیطی دانشآموزان است. شما به عنوان مشاور چه خدماتی به نوجوانان در حال بلوغ یا چه خدماتی به نوجوانانی که یک سال در شرایط قرنطینه کرونا به سر بردهاند، برای سازگاری در خانه ارائه کردهاید؟
ارتباطگر خوبی باشید
برقراری ارتباط و ارتباط مؤثر در هر رابطه کاری مهم است. شما بهعنوان مشاور باید شبکههای ارتباطی مناسب و اثربخشی بین خود با سایر قسمتهای مدرسه و دانشآموزان برقرار کنید و دائم به پویایی این ارتباط بیفزایید. در برابر هرگونه انتقاد یا پیشنهادی که با شما به اشتراک میگذارند، باز باشید. علاوه بر محیط مدرسه، شما گاهی باید در صورت لزوم با اهالی محله و والدین دانشآموزان خود ارتباط مؤثری برقرار کنید. پس ضرورت دارد، بهترین شبکههای ارتباطی را برای ارتباط با هر کدام شناسایی کنید و آمادگی استفاده از همه روشها را به صورت الکترونیکی، رو در رو یا کاغذی داشته باشید.
یک مجموعه منابع تهیه کنید
ضرورت دارد، شما بهعنوان مشاور در محیط شغلی خود نیازهای محیط شغلی و منابع و ظرفیتهای موجود را بشناسید و در صورت لزوم، از شرایط محیطی برای رسیدن به مطلوب نهایت استفاده را ببرید. برای مثال، در شهرستانی که شغل اکثر مردم کشاورزی است، از مشاور انتظار میرود، دانشآموزان را با صنایع تبدیلی و چگونگی عرضه محصولات آشنا کند. همچنین چگونگی کارآفرینی و فروش محصولات و سایر فعالیتهایی را که سبب شوند، دانشآموز بتواند حداکثر استفاده را از امکانات محیطی به عمل آورد، برای او شرح دهد.
مهارتهای ارزیابی و سنجش را در خود تقویت کنید
بخشی از وظیفه مشاور ارزیابی دقیق دانشآموزان و آمادهساختن آنها برای زندگی فراتر از مدرسه است. مشاور باید بتواند ارزیابی دقیقی از موفقیتها و کاستیهای دانشآموز در مورد مشکلات رابطهای (رابطه دانشآموز با خود، با جهان اطراف و با دیگران) داشته باشد و رشد شخصی، انتخاب رشته، روش مطالعه، برنامهریزی و هدفگذاری، و ... دانشآموز را به دقت مورد توجه قرار دهد. انجام دقیق این ارزیابیها و توانایی گزارشدادن و برنامهریزی برای ارائه خدمات به دانشآموزان، مدرسه و خانوادهها، از مهمترین رسالتهای مشاور است.
قدرت رهبری (توانایی هماهنگی) را در خود تقویت کنید
مشاوران به عنوان هماهنگکننده بسیاری از برنامهها و فعالیتهای مدرسه فعالیت میکنند. در بازدید از دانشگاهها و مراکز علمی و فرهنگی، تعیین برنامههای آزمون استاندارد، و حتی کارهای اداری، مشاور باید بتواند همزمان چندین کار را هماهنگ کند؛ هرچند گاهی ممکن است از بیرون عملکرد او بینظم به نظر برسد. شما بهعنوان مشاور باید توانایی برنامهریزی مبتنی بر نیازها و ضرورتهای زمانی و مکانی را داشته باشید. چرا که تأخیر در انجام کارها و فعالیتهای مربوط به مشاور مدرسه میتواند صدمات جبرانناپذیری داشته باشد. لذا ضرورت دارد ابتکار عمل را به دست بگیرید و به صورت منسجم برنامهها را پیش ببرید. برای مثال ممکن است دانشآموزی علاوه بر خدمات جمعی، به خدمات خانوادگی یا فردی هم نیاز داشته باشد که نباید هیچکدام از این موارد در سایه انجام فعالیت دیگری قرار بگیرد.
برای هر موقعیتی آماده باشید
مشاور به عنوان یکی از اثرگذارترین اعضای مدرسه باید از انعطاف و آمادگی لازم برای مواجهه با شرایط مختلف برخوردار باشد. زیرا خیلی وقتها زمان مدرسه امکان ارائه خدمات را به ما نمیدهد. خیلی وقتها اتفاقات غيرمنتظره پیش میآیند و حتی گاهی شرایط بحرانی میشود؛ اتفاقاتی نظیر همین همهگیری ویروس کرونا که باعث تعطیلی چندینماهه فعالیتهای حضوری شده است. مشاوران باید توانایی ارائه خدمات مناسب را در هر شرایطی داشته باشند.
مشاوره امری مبتنی بر بافت است
توجه به بافت و ارائه خدمات مبتنی بر بافت از مهمترین ملاکهای اثرگذاری مشاوره است. برای مثال، «عوامل مؤثر بر اشتیاق تحصیلی» در شهر و روستا، در فرهنگهای متنوع کشورمان، در فصلهای گوناگون سال، و در جنسیتهای دانشآموزان، متفاوت است. لذا به عنوان مشاور باید نیازهای بافتی دانشآموزان را شناسایی کنیم و در صورت مشاهده کاستیهای سازمانی آنها را پوشش دهیم. نیازهای بافتی در هر شهرستان نیز میتوانند متفاوت باشند. ارائه خدمات در سالهای گذشته و امسال قطعاً باید متفاوت باشند، زیرا در سالهای گذشته شرایط قرنطینه و استرسهای محیطی وجود نداشت و امسال نهتنها آن شرایط وجود دارد، بلکه نحوه ارائه درسها و ارزیابی آنها به طور کلی تغییر کرده است. پس ارائه خدمات نیز باید مبتنی بر همین شرایط باشد.
منابع در دفتر مجله موجود میباشد.