عکس رهبر جدید

مقایسه تطبیقی برنامه های درسی تربیت معلم قدیم با دانشگاه فرهنگیان

  فایلهای مرتبط
در سال ۱۳۹۰ با تجمیع مراکز تربیت‌ معلم، دانشگاه فرهنگیان تشکیل شد. در پی آن، برای به‌روزسازی ساختار و برنامه‌ها تغییرات گسترده‌ای آغاز شد. از جمله، برنامه درسی کلیه رشته‌های تربیت‌معلم در «طرح کلان معماری برنامه‌های درسی دانشگاه فرهنگیان» مورد بازنگری قرار گرفت. در این پژوهش با به‌کارگیری روش تحقیق تطبیقی جرج بردی به مقایسه برنامه درسی جدید دوره کارشناسی آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان با برنامه درسی دوره تربیت دبیر جغرافیای مراکز تربیت‌معلم سابق پرداخته شده است تا نقاط قوت و ضعف آن شناسایی شود. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که در دانشگاه فرهنگیان با منسوخ شدن برنامه‌ درسی دبیری جغرافیا و جایگزینی برنامه جدید آموزش جغرافیا تعداد کل واحدها و همچنین دروس مرتبط با مهارت‌های معلمی افزایش یافته و با ارائه دروس میان‌رشته‌ای موضوعی ـ تربیتی،‌ طرحی نو و خلاقانه ‌ارائه شده است که می‌تواند به تربیت‌معلمان حرفه‌ای‌تر بینجامد اما در عین حال، تعداد دروس پایه و اصلی تخصصی رشته جغرافیا کاهش یافته است. بنابراین در مجموع می‌توان گفت که برنامه جدید آموزش جغرافیا از لحاظ جهت‌گیری شغلی، حرفه‌ای‌تر و از لحاظ محتوا به‌روزتر، اما از جهت تخصص جغرافیایی فشرده‌تر و خلاصه‌تر از برنامه قبل شده است. پیشنهاد می‌شود که جهت‌ پیشگیری از چالش‌های پیش‌ رو، متولیان این دانشگاه با تقویت زیرساخت‌ها و امکانات تخصصی جغرافیا، مانع آن شوند که فشرده‌سازی دروس تخصصی جغرافیا به ضعف علمی دانشجویان این دانشگاه در مقایسه با دانشجویان سایر دانشگاه‌ها بینجامد و شانس آن‌ها را برای رقابت‌های علمی و ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر کاهش دهد.

مقدمه

مردم از زمانهای قدیم برای جهتیابی و مسیریابی و سایر امور روزمره زندگی، نیازمند فراگیری دانش جغرافیا بودهاند. بنابراین میتوان گفت که آموزشهای غیررسمی جغرافیا تاریخچهای کهن دارد. اما بهطور رسمی در اواخر دوره قاجار و با تأسیس مدارس دولتی، جغرافیا بهعنوان یکی از دروس اصلی وارد برنامه مدارس شد. به موازات آن و با تأسیس دارالمعلمین مرکزی در سال 1297 ش در ابتدا تربیتمعلم تاریخ و جغرافیا بهطور مشترک و بعدها بهطور مجزا در دستور کار قرار گرفت. یکی از منسجمترین برنامههای تربیت دبیر جغرافیا در سال 1373 به تصویب رسید که تا سال 1395 به مدت 22 سال اجرای آن در دانشگاههای تربیتمعلم تداوم داشت. کارایی این برنامه با توجه به طولانی شدن اجرای آن و تحولات صورت گرفته در زمینه دیدگاههای تربیتی و شاخههای مختلف علم جغرافیا با چالشهای جدی مواجه بود، اما با این حال، بهدلیل افتی که در جذب دانشجو در دانشگاههای تربیتمعلم رخ داده بود، گروههای آموزشی رغبتی به پیگیری و ایجاد تغییر در این برنامه درسی نشان نمیدادند.

پس از یک دوره رکود، با احساس نیاز به بقا و نوسازی مراکز تربیتمعلم، این مراکز در سال 1390 تحت عنوان دانشگاه فرهنگیان بازتعریف شدند و روند نوسازی برنامهها آغاز شد. با اجرای «طرح کلان معماری برنامههای درسی دانشگاه فرهنگیان»، برنامههای درسی رشته آموزش ابتدایی در سال 1394 و سایر رشتهها در سال 1395 به تصویب شورای عالی برنامهریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیدند و به مرحله اجرا درآمدند.

 

طرح مسئله

موضوع تربیتمعلم همواره یکی از مباحث مورد بحث میان صاحبنظران بوده است. زارع و همکاران (1395) در پژوهشی با عنوان «متولی تربیتمعلم، آموزش عالی یا آموزشوپرورش» به این نتیجه رسیدهاند که کمتوجهی به تمرینهای عملی، فقدان مدارس وابسته به آموزش عالی برای کارورزی و ارزشیابی نامناسب عملکرد دانشجویان در طول دوره کارورزی از مهمترین نقاط ضعف آموزش عالی به شمار میآیند. همچنین توانمندی علمی پایینتر اعضای هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، انعطافپذیری اندک و آزادی بسیار محدود اندیشه برای تحول و تغییر، مهارتهای ضعیف در پژوهش و تمرکزگرایی شدید آموزشوپرورش نیز از ضعفهای مهم آموزشوپرورش و بهویژه دانشگاه فرهنگیان است. موافقان ساختار جدید تربیتمعلم، نقاط ضعفی از قبیل ضعف در پژوهش و تحلیل مسائل تربیتی، ضعف در نظریهپردازی و عمل و ارائه راهکارهایی برای بهبود تربیتمعلم و ضعف در تدوین محتوای مناسب برای برنامههای درسی تربیتمعلم را به دو نهاد نسبت میدهند.

کرنلیزن (2011) و جفرسون (2009) آموزش عالی را در آموزشهای نظری به معلمان قویتر و کینگ (2010) و کالدر (2009) مراکز تربیتمعلم را در آموزش روشهای تدریس موفقتر میدانند. توروس از کارشناسان یونیسف، اصلاح کیفیت آموزش را در گرو صلاحیتهای حرفهای معلمان میداند و اعتقاد دارد که تغییر در نظام تعلیموتربیتمعلمان آینده ضروری است. وی یادگیری معلمان پیش از خدمت و ضمنخدمت را به منزله یک پیوستار نظاممند تلقی میکند و نوسازی برنامههای درسی تربیتمعلم از نظر هدف، محتوا، رویکردها، روشها، منابع و وسائل را پیشنهاد میدهد (ملایینژاد و ذکاوتی، 1387).

برنامه درسی تربیتمعلم را میتوان از جمله حساسترین و مهمترین مؤلفههای تعلیموتربیت دانست، زیرا موفقیت یا عدم موفقیت در ایجاد تحول در نظامهای آموزشی منوط به قابلیتها و توانمندیهای حرفهای معلمانی است که مجریان اصلی برنامههای آموزشی در محیط واقعی هستند(امراله و حکیمزاده، 1393). بهعبارت دیگر، دانش، توانش و نگرش معلمان بستگی زیادی به قابلیتهایی دارد که در مراکز تربیتمعلم در قالب برنامههای درسی به آن نائل شدهاند.

عابدی (1377) به این نتیجه رسیده است که برنامه درسی تربیتمعلم عمدتاً براساس دیدگاههای سنتی و موضوعمحور شکل گرفته و مجموعه تواناییهای بنیادی و لازم در عصر انفجار اطلاعات که باید آموزش داده شود، یعنی ایجاد تفکر علمی، کاوشگری، خلاقیت، استدلال و تردید منطقی، از نظر دور مانده است.

شعبانی(1381) معتقد است که 75 درصد آموزشهای تربیتمعلم به اطلاعات عمومی و نظری مربوط است و تنها 25 درصد به چگونه یاد دادن اختصاص یافته و زمان کمتری برای آموزش مهارت‌‌ها و تواناییهای حرفهای در نظر گرفته شده است.

نظر به اهمیت برنامه درسی تربیتمعلم، هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی برنامههای درسی رشته جدیدالتأسیس آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان با برنامههای درسی دوره تربیت دبیر جغرافیای مراکز تربیتمعلم سابق است. از آنجا که دانشگاه فرهنگیان امتداد همان مراکز تربیتمعلم سابق است، رشته کارشناسی آموزش جغرافیا نیز در امتداد رشته تربیت دبیری جغرافیا قرار میگیرد و مقایسه این دو برنامه میتواند نشاندهنده تغییراتی باشد که در برنامه درسی تربیتمعلم جغرافیا از حیث محتوای تربیتی و تخصصی در طول زمان رخ داده است.

 

 در اواخر دوره قاجار و با تأسیس مدارس دولتی، جغرافیا بهعنوان یکی از دروس اصلی وارد برنامه مدارس شد. به موازات آن و با تأسیس دارالمعلمین مرکزی در سال 1297 ش در ابتدا تربیتمعلم تاریخ و جغرافیا بهطور مشترک و بعدها بهطور مجزا در دستور کار قرار گرفت. یکی از منسجمترین برنامههای تربیت دبیر جغرافیا در سال 1373 به تصویب رسید که تا سال 1395 به مدت 22 سال اجرای آن در دانشگاههای تربیتمعلم تداوم داشت

 

روش تحقیق

این پژوهش از نوع تطبیقی بهشمار میرود که با استفاده از روش جرج برودی2 انجام گرفته است. وی برای روش تطبیقی چهار مرحله توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه را پیشنهاد کرده است (آقازاده، 1389). در این پژوهش نیز، ابتدا اطلاعات مربوط به کلیات، عناوین دروس و محتوای سرفصلهای رشتههای مورد مقایسه گردآوری، یادداشتبرداری و توصیف شده و در مرحله بعد، این اطلاعات مورد تفسیر قرار گرفتهاند. در مرحله همجواری به طبقهبندی و ساماندهی اطلاعات پرداخته شده و در نهایت، اطلاعات دستهبندیشده براساس سؤالات تحقیق مورد تحلیل قرار گرفته و تشابهات و تفاوتهای میان برنامههای درسی ذکر شده و همچنین جنبههای نوآوری آنها مقایسه شده است.

 

بحث

برنامه درسی هر رشته برای رسمیت یافتن باید مورد تصویب شورای عالی برنامهریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گیرد. در برنامههای درسی هر رشته، روال معمول این است که رشته موردنظر تعریف میشود و اهداف کلی، شایستگیهای مورد انتظار، منطق برنامه درسی، شرایط ورود داوطلبان، طول دوره، عناوین درسی مربوط و تعداد واحدهای نظری، عملی یا کارگاهی اختصاصیافته به آن، سرفصل دروس، راهبردهای تدریس، منابع و شیوههای ارزشیابی دروس به تفکیک مورد بررسی قرار میگیرند. در ادامه این بحث براساس برنامه درسی مصوب هر رشته، ویژگیهای کلی آن رشته بیان میشود.

 

الف. معرفی برنامه درسی دوره کارشناسی پیوسته آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان

این برنامه درسی ویژه دانشگاه فرهنگیان است و در تاریخ 8/3/1395 شورای عالی برنامهریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آن را تصویب کرده است.

 

 ضرورت و هدف

دانشگاه فرهنگیان بهعنوان نهادی که رسالت سنگین تربیتمعلمانی شایسته و حرفهای را برعهده دارد، در نظام آموزشی خود، شأن و جایگاه رشته جغرافیا را به درستی در نظر داشته و برای آموزش آن در رشته تخصصی جغرافیا برنامه مطلوبی سامان داده است. بازنگری اساسی در سرفصلهای دروس جغرافیا، طراحی ملاکها و سطوح، ابتکار در ارزیابی، بهروز کردن منابع هر واحد درسی، توجه به نیازهای جامعه امروز، توجه به کارکردهای ویژه درس جغرافیا در تربیت و شایستهمحوری از جمله ویژگیهای این برنامه است (شایان و همکاران، 1395).

هدف از دوره کارشناسی آموزش جغرافیا، آشنا ساختن دانشجومعلمان با مفاهیم، تئوریها، مهارتهای جغرافیایی و همچنین با روشهای تحقیق، بررسی موضوعات جغرافیایی و مناطق عمده جغرافیایی ایران و جهان است. دانشجومعلمان در این رشته تحصیلی با دانش، مهارت و تفکر جغرافیایی آشنا میشوند و نگرش آنها نسبت به موقعیت محیطی که در آن به سر میبرند، بهبود مییابد (شایان و همکاران، 1395).

 

 ساختار

تعداد کل واحدهای درسی 150 واحد است که آنها را میتوان در سه دسته کلی، 27 واحد عمومی، 86 واحد تخصصی و 37 واحد تربیتی و تربیت اسلامی تقسیم کرد.

27 واحد عمومی شامل 24 واحد دروس مشترکی که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای همه رشتهها تعریف کرده و 3 واحد عمومی که دانشگاه فرهنگیان برای رشتههای زیرمجموعه خود تعریف کرده است، میشود. 86 واحد تخصصی نیز خود به دو گروه 59 واحد موضوعی و 27 واحد دروس موضوعی ـ تربیتی تقسیم میشود. 37 واحد تربیتی و تربیت اسلامی هم برای تمامی رشتههای موجود در دانشگاه فرهنگیان الزامی است و شامل دو گروه، 18واحد علوم تربیتی و 19 واحد دروس تعلیموتربیت اسلامی میشود.

 

 ب. معرفی برنامه درسی دوره کارشناسی تربیت دبیر جغرافیای سابق

این برنامه درسی طبق مصوبه 293 شورای برنامهریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی در تاریخ 23/11/1373 برای اجرا ابلاغ شده و به مدت 22 سال مبنای آموزش دبیران جغرافیا در دانشگاههای تربیتمعلم بوده که در تاریخ 8/3/1395 با تصویب برنامه جدید آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان، عملاً منسوخ شده است.

 

 ضرورت و هدف

جغرافیا یکی از دروس مهم است که با تکیه بر جنبههای علمی ـ کاربردی و اهمیتی که امروزه این علم در شناخت محیط زندگی دارد، راهگشای بسیاری از آلام و مشکلات جامعه است. هدف اصلی از برنامه تربیت دبیر جغرافیا، تربیتمعلم در سطح کارشناسی (لیسانس) برای آموزش جغرافیا در مقطع دبیرستان است. بدین منظور برای رشته جغرافیا برنامه تربیت دبیر ویژهای با تلفیقی از دروس پایه، اصلی و تخصصی جغرافیای طبیعی و انسانی تنظیم شده است تا دانشجویان را در فراگیری مبانی علمی لازم و نیز در امر آموزش جغرافیا توانا سازد.

 

توروس از کارشناسان یونیسف، اصلاح کیفیت آموزش را در گرو صلاحیتهای حرفهای معلمان میداند و اعتقاد دارد که تغییر در نظام تعلیموتربیتمعلمان آینده ضروری است. وی یادگیری معلمان پیش از خدمت و ضمن خدمت را به منزله یک پیوستار نظاممند تلقی میکند و نوسازی برنامههای درسی تربیتمعلم از نظر هدف، محتوا،

رویکردها، روشها، منابع و وسایل را پیشنهاد میدهد

 

 ساختار

این برنامه 135 واحدی در سه بخش 22 واحد دروس عمومی، 91 واحد دروس پایه، اصلی و تخصصی جغرافیا و 24 واحد دروس تربیتی ابلاغ شده است.

 

 یافتهها

سوال اول: برنامه درسی آموزش جغرافیا نسبت به برنامههای تربیت دبیر سابق چه تفاوتها و شباهتهای کلی از حیث ضرورت، هدف و ساختار دارد؟

 

 ضرورت و هدف

در هر دو برنامه درسی بر اهمیت جغرافیا در زندگی روزمره مردم و لزوم وجود این رشته در دانشگاهها و پرورش دانشجویان برای گسترش سواد جغرافیایی در بین مردم و حل مشکلات جامعه تأکید شده است. همچنین در دانشگاه فرهنگیان و مراکز تربیتمعلم، هدف از دوره کارشناسی جغرافیا، آشنا ساختن دانشجومعلمان با مفاهیم، تئوریها، مهارتهای جغرافیایی و همچنین آشنایی با روشهای تدریس و مبانی علوم تربیتی جهت تأمین معلم برای دبیرستانها بیان شده است. دانشگاه فرهنگیان در نظام آموزشی خود جایگاه رشته جغرافیا را در نظر داشته و همگام با تحولی که در سایر دانشگاههای کشور در زمینه تغییر برنامه درسی جغرافیا رخ داده، پس از 22 سال، ضرورت بازنگری اساسی در عناوین دروس و سرفصلهای قبلی را مدنظر قرار داده و آن را بهروزرسانی کرده است.

 

 ساختار

در مجموع واحدها، دانشگاه فرهنگیان 13 واحد از برنامه تربیت دبیری قبلی و 14 واحد از برنامه شش گرایش کارشناسی جغرافیا بیشتر دارد. اگر طول دوره کارشناسی را 8 ترم در نظر بگیریم، بهطور میانگین هر دانشجوی رشته آموزش جغرافیا باید در هر ترم 77/18 واحد بگذراند، در حالی که در برنامههای تربیت دبیر جغرافیای سابق این میانگین به 25/17 میرسد. پس برنامه آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان اندکی سنگینتر است.

 

 الف. دروس عمومی

دروس عمومی طبق مصوبه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تعداد 22 واحد (زبان فارسی، زبان انگلیسی و تربیتبدنی 1 و 2 و دروس گروه مبانی نظری اسلام، اخلاق اسلامی، انقلاب اسلامی، تاریخ و تمدن اسلامی و آشنایی با منابع اسلامی و دانش خانواده و جمعیت) برای همه رشتهها و گرایشهای دانشگاه الزامی است. بنابراین، طبیعی است که این دروس در هر دو برنامه مورد مقایسه عیناً وجود داشته باشند و حدود 16 درصد کل واحدها را به خود اختصاص دهند. بدیهی است که متناسب با شرایط زمان در عناوین و سرفصلهای این دروس تغییراتی رخ داده است. برای مثال، درس جمعیت و تنظیم خانواده جای خود را به درس دانش خانواده و جمعیت داده و محتوای آن تغییر یافته است.

 

مطالعه تطبیقی برنامه های درسی تربیت معلم با دانشگاه فرهنگیان

 

استثنایی که در این میان وجود دارد، 3 درس یا 5 واحد عمومی است که ویژه دانشگاه فرهنگیان و برای تمام رشتههای زیرمجموعه آن تعریف شده است (سلامت، بهداشت و صیانت از محیطزیست و نگارش خلاق و نگارش علمی). بنابراین، آنها نیز به برنامه کارشناسی آموزش جغرافیا اضافه شدهاند. استدلال دانشگاه فرهنگیان این بوده است که، اگر نظام تربیتمعلم بخواهد معلمانی روانه مدرسه کند که سالم و تندرست باشند و در آینده در راستای ارتقای سلامت دانشآموزان گام بردارند، باید سواد سلامت آنها را افزایش بدهد. همچنین، درس نگارش خلاق به همراه زبان فارسی عمومی و درس نگارش علمی نیز در جهت افزایش توانایی دانشجومعلمان در تسلط به ظرایف و قوانین نگارش روان مقالات ارائه شده است که از مزیتهای این برنامه است.

 

 ب. دروس پایه ـ اصلی

در برنامه تربیت دبیر سابق، دروس پایه و اصلی با حدود 80 واحد از مجموع 136 واحد، 60 درصد کل محتوای دوره را به خود اختصاص داده بودند، اما در رشته جدید آموزش جغرافیا دروس پایه و اصلی با 59 واحد از 150 واحد، تنها 40 درصد از کل محتوای این دوره را تشکیل میدهند. بنابراین میتوان گفت که از نظر ماهیت ذاتی جغرافیایی که در ارائه واحدهای مشترک پایه و اصلی موضوعی به منصه ظهور و بروز میرسد، رشته جدید آموزش جغرافیا، 24 واحد (29 درصد) از برنامه تربیت دبیر سابق فاصله گرفته و ماهیت جغرافیایی آن کاهش یافته است.

 

 ج. دروس تخصصی

علاوه بر واحدهای پایه و اصلی که تنه و شالوده جغرافیا را تشکیل میدهند، واحدهای تخصصی نیز ارائه میشوند که تشکیلدهنده شاخهها و گرایشهای مختلف این علماند. این دروس با وجود اینکه در گرایشهای مختلف جغرافیا ارائه میشوند، اما ارتباط ذاتی آنها با دروس پایه و اصلی حفظ شده است.

در برنامه درسی آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان 27 واحد تحتعنوان دروس تخصصی ـ تربیتی تعریف شدهاند. این دروس از یک سو ماهیت علوم تربیتی دارند و تأمینکننده نیازهای حرفه معلمی در کلاسهای درساند و از سوی دیگر ماهیت تخصصی دارند و به معلمان درس جغرافیا اختصاص دارند (دروس فلسفه معلمی در آموزش جغرافیا، برنامهریزی درسی در جغرافیا، طراحی آموزشی در جغرافیا، پژوهش و توسعه حرفهای و فناوری اطلاعات در جغرافیا). اما در برنامه تربیت دبیر جغرافیای سابق، این گروه از دروس تخصصی ـ تربیتی با این شکل، ساختار و ماهیت وجود نداشتهاند، که این رویه جدید از نوآوریها و ویژگیهای ممتاز دانشگاه فرهنگیان به حساب میآید.

 

 د. دروس انتخابی

در رشته دبیری جغرافیای سابق پیشبینی شده است که یک دانشجو میتواند 6 واحد از دروس تخصصی خود را در یکی از گرایشهای دیگر بگذراند. اما در دانشگاه فرهنگیان، دو درس انتخابی مازاد بر 150 واحد در نظر گرفته شده که ماهیت جغرافیایی ندارند.

 

 هـ) دروس تربیتی و تربیت اسلامی

در رشته دبیری جغرافیای سابق هم دروس عمومی و هم دروس پایه و اصلی تعریف شده بودند، اما جای دروس تخصصی خالی بود و به جای آنها، دروس تربیتی تعریف شده بودند. دروس تربیتی در مراکز تربیتمعلم سابق شامل 24 واحد تربیتی میشد که در واقع وجه تمایز رشته دبیری جغرافیا از سایر گرایشهای جغرافیا به حساب میآمد.

در دانشگاه فرهنگیان، این طیف گستردهتر بوده و علاوه بر دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی 37 واحد در دو گروه دروس علوم تربیتی و تعلیموتربیت اسلامی نیز تعریف شدهاند. 18 واحد این دروس علوم تربیتی (روانشناسی تربیتی، جامعهشناسی تربیتی، نظریههای یادگیری و آموزش، اصول و روشهای تدریس، اصول و روشهای راهنمایی و مشاوره، ارزشیابی از یادگیری، کاربرد هنر در آموزش، کاربرد زبان در تربیت، مدیریت آموزشگاهی، آموزشوپرورش تطبیقی) و 19 واحد دروس تعلیموتربیت اسلامی (سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت(ع)، نظام تربیتی اسلام، فلسفه تربیت در ج.ا.ا، فلسفه تربیتی رسمی و عمومی در ج.ا.ا، اسناد و قوانین در آموزشوپرورش، اخلاق حرفهای معلم، تاریخ اندیشه و عمل تربیتی در اسلام و ایران و نقش اجتماعی معلم از دیدگاه اسلام) است.

این افزایش واحد گسترده در دروس تربیتی و تعلیموتربیت اسلامی که در واقع عامل اصلی افزایش تعداد واحدهای برنامه درسی در این دانشگاه در مقایسه با سایر دانشگاههاست، با هدف افزایش توانمندیهای پایه معلمی در همه رشتههای زیرمجموعه دانشگاه فرهنگیان رخ داده است. در این رابطه دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: گروهی از اساتید و دانشجویان این افزایش حجم دروس را موجب غنیتر شدن آموزش و افزایش مهارتهای معلمی در دانشجویان میدانند و در مقابل، گروهی دیگر این افزایش حجم را با توجه به اینکه این دروس عمدتاً نظری بوده و عناوین نسبتاً مشابهی دارند، موجب احساس تکرار و دلزدگی دانشجویان میدانند که در این مورد نیاز به پژوهشهای کاملتر است.

 

دروسی مانند ریاضیات پایه برای جغرافیا و جغرافیای اقتصادی از برنامه جدید حذف و به جای آن دروس مبانی جغرافیا، ژئوتوریسم با تأکید بر ایران، جغرافیای خاکها با تأکید بر ایران و جغرافیای توسعه اضافه شده است. هر چند علت حذف درس جغرافیای اقتصادی با توجه به اهمیت آن ابهامبرانگیز است، اما حذف درس ریاضیات پایه و اضافه شدن دروس جدید را میتوان در جهت پررنگتر کردن ماهیت تخصصی این رشته دانست

 

 سؤال دوم: برنامه درسی آموزش جغرافیا با برنامههای تربیت دبیر سابق چه شباهتها و تفاوتهایی دارد؟

برنامه درسی آموزش جغرافیا که در واقع جهت رفع نقایص برنامه تربیت دبیر جغرافیای قبلی تصویب و اجرا شده است دارای مزایایی به شرح زیر است:

در بخش دروس عمومی، 3 واحد سلامت و بهداشت و صیانت از محیط زیست و نگارش خلاق و نگارش علمی اضافه شده است که این دروس بهدلیل کاربرد آنها در توانایی نوشتاری معلمان جهت افزایش توانمندیهای معلمی مفیدند.

در بخش دروس پایه و اصلی جغرافیا، تعداد واحدها از 83 واحد به 59 واحد رسیده که 24 واحد کاهش را نشان میدهد. مقایسه دروس این دو برنامه نشان میدهد که طراحان سعی در ادغام واحدها بدون کاهش عناوین دروس داشتهاند. برای مثال در برنامه درسی قبلی تربیت دبیر جغرافیا در مبحث تخصصی ژئومورفولوژی 7 واحد با 4 عنوان درسی مبانی ژئومورفولوژی 1 و 2، ژئومورفولوژی عملی ـ آزمایشگاهی و ژئومورفولوژی ایران وجود داشته که در این برنامه جدید به 2 واحد ژئومورفولوژی با تأکید بر ایران کاهش یافته است. در سایر دروس مانند اقلیمشناسی، هیدرولوژی، جغرافیای جمعیت، جغرافیای شهری، جغرافیای روستایی، سنجش از دور و متون تخصصی نیز این موضوع تکرار شده است. اما با توجه به نگرش ناحیهای که در برنامه جدید وجود داشته، همچنان جایگاه سه درس جغرافیای مناطق خشک و نیمهخشک، کوهستانی و کوهپایهای و سواحل ایران حفظ شده است. دروس کامپیوتر در جغرافیا، جغرافیای زیستی و شناخت منابع و مآخذ نیز بهروز شده و با دروس مبانی سیستم اطلاعات جغرافیایی، مسائل زیستمحیطی جهان امروز و شناخت مشاهیر جغرافیدانان جهان اسلام جایگزین شدهاند که از نکات مثبت برنامه جدید است. دروسی مانند ریاضیات پایه برای جغرافیا و جغرافیای اقتصادی از برنامه جدید حذف و به جای آن دروس مبانی جغرافیا، ژئوتوریسم با تأکید بر ایران، جغرافیای خاکها با تأکید بر ایران و جغرافیای توسعه اضافه شده است. هر چند علت حذف درس جغرافیای اقتصادی با توجه به اهمیت آن ابهامبرانگیز است، اما حذف درس ریاضیات پایه و اضافه شدن دروس جدید را میتوان در جهت پررنگتر کردن ماهیت تخصصی این رشته دانست.

وارد شدن دروس تخصصی ـ تربیتی در برنامه آموزش دبیری از برجستهترین مزیتهای برنامه تربیتمعلم جدید است. ارائه این واحدها به افزایش توانمندیهای حرفهای دبیران جدید جغرافیا خواهد افزود.

در زمینه دروس تربیتی نهتنها 10 واحد درسی (روانشناسی تربیتی، اصول و روشهای تدریس، اصول و روشهای راهنمایی و مشاوره، ارزشیابی از یادگیری و مدیریت آموزشگاهی) همچنان مانند برنامه درسی تربیت دبیر قبلی در برنامه جدید حفظ و سرفصلهای آنها بهروزرسانی شده است، بلکه 8 واحد درسی (نظریههای یادگیری، جامعهشناسی تربیتی، کاربرد هنر و زبان در آموزش و آموزشوپرورش تطبیقی) نیز به برنامه جدید اضافه شده است. دروس تولید و کاربرد مواد آموزشی، اصول و فلسفه آموزشوپرورش و مبانی برنامهریزی درسی در دوره متوسطه هم که جنبه کلی و مبهم داشتند از این بخش به بخش دروس موضوعی ـ تربیتی منتقل و تحت عناوین برنامهریزی درسی آموزش جغرافیا، فلسفه معلمی در آموزش جغرافیا و طراحی آموزشی و فناوری اطلاعات بازتعریف شدهاند. فقط درس روانشناسی کودک و نوجوان بدون هیچ جایگزینی از برنامه قبلی حذف شده است که جای خالی آن احساس میشود. 19 واحد تعلیموتربیت اسلامی شامل 8 عنوان درسی با هدف تقویت زیرساختهای فکری دانشجویان برای شغل معلمی در زمینههای مختلف آشنایی با نظام تربیتی اسلام، فلسفه تربیت در ج. ا . ا، اسناد و قوانین آموزشوپرورش و اخلاق حرفهای معلم نیز به برنامه اضافه شده است.

در برنامه تربیتمعلم، کارورزی شاه بیت برنامه درسی است که عصاره کل برنامه درسی به حساب میآید و تمام قابلیتهای دانشجویان در آن به منصه ظهور میرسد. خوشبختانه طراحان برنامه درسی در این موضوع با ارائه طرحی خلاقانه، دو عنوان درسی تمرین دبیری 1 و 2 را با 4 عنوان کارورزی با رویکردهای معلم فکور جایگزین کردهاند. مشاهده تأملی و روایتنویسی، طراحی فعالیتهای یادگیری و اجرای مستقل آنها، کنشپژوهی فردی و انجام فرایند درسپژوهی در قالب دروس کارورزی در مدرسه زیر نظر استاد و معلم راهنما و نهایتاً ارائه کارنمای معلمی با تکیه بر پژوهش روایتی، مسیری را ترسیم میکند که دانشجو با پشت سرگذاشتن آن به یک معلم حرفهای تبدیل خواهد شد(برنامه مصوب کارورزی، 1394).

 

 نتیجهگیری

محیط جغرافیایی یکی از ارکان عمده تشکیلدهنده هویت ملی دانشآموزان در همه کشورهاست. بههمین جهت آموزش محیط در قالب درس جغرافیا از دیرباز جزء لاینفک جدول دروس آموزشی دانشآموزان در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران بوده و هست. از سوی دیگر، دانشگاه فرهنگیان بهعنوان متولی تربیتمعلم وظیفه دارد که با انجام یک برنامهریزی منسجم، معلمانی توانمند برای تدریس جغرافیا در مدارس تربیت کند. در این مقاله، برنامه درسی جدید تدوین شده برای آموزش جغرافیا در این دانشگاه با برنامه قبلی تربیت دبیر جغرافیای مراکز تربیتمعلم (برای مقایسه امتدادی) مقایسه شده است.

نتایج بهدست آمده گواه آن است که برنامه جدید تربیتمعلم جغرافیای دانشگاه فرهنگیان نسبت به برنامه قبلی در مراکز تربیتمعلم سابق، هم در زمینه عناوین دروس و هم محتوای سرفصلهای تربیتی و تربیتی ـ موضوعی پیشرفت قابل ملاحظهای داشته است، هر چند که در زمینه دروس تخصصی جغرافیا بدون کاهش چشمگیر در عناوین کلی دروس، با ادغام دروس مشابه تعداد واحدها حدود 24 درصد کاهش یافته است.

پیشنهاد میشود که برای پیشگیری از چالشهای پیش رو، متولیان این دانشگاه با تقویت زیرساختها و امکانات تخصصی جغرافیا، مانع آن شوند که فشرده‌‌سازی دروس تخصصی جغرافیا به ضعف علمی دانشجویان این دانشگاه در مقایسه با دانشجویان سایر دانشگاهها بینجامد و شانس آنها را برای رقابتهای علمی و ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر کاهش دهد.

 

منابع

1. آقازاده، احمد(1389). آموزشوپرورش تطبیقی. تهران، انتشارات سمت.

2. امراله، امید و حکیمزاده، رضوان (1393). «بررسی تطبیقی کیفیت برنامه درسی تربیت‌‌معلم در کشورهای کرهجنوبی، انگلستان و ایران.» دو فصلنامه مطالعات برنامهدرسی آموزش عالی، سال پنجم، شماره 9، صص 25 ـ 7.

3. برنامه مصوب کارورزی (1394). سرفصل دروس کارورزی. دورههای کارشناسی پیوسته. معرفی درس. معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی، دانشگاه فرهنگیان.

4. شایان، سیاوش و همکاران (1395). برنامه درسی دوره کارشناسی پیوسته رشته آموزش جغرافیا خاص دانشگاه فرهنگیان. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

5. شعبانی، زهرا (1381). «بررسی تطبیقی برنامه تربیتمعلم ایران و چند کشور جهان». فصلنامه تعلیموتربیت، شماره 79، 1383، صص 158 ـ 121.

6. شورای برنامهریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی (1373). برنامه درسی دوره کارشناسی تربیت دبیر جغرافیا. وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

7. عابدی، لطفعلی (1377). «بررسی تواناییهای عمومی تدریس در برنامه درسی دورههای تربیتمعلم دوساله ایران». پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

8. زارع، مریم؛ پارسا، عبداله و صفاییمقدم، مسعود (1395). «متولی تربیتمعلم: آموزش عالی یا آموزشوپرورش» دو فصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی، سال چهارم، شماره 8، پاییز و زمستان 1395،صص 118 ـ 85.

9. ملایینژاد، اعظم و ذکاوتی، علی (1387). «بررسی تطبیقی نظام برنامه درسی تربیتمعلم در کشورهای انگلستان، ژاپن، فرانسه، مالزی و ایران» فصلنامه نوآوری آموزشی، شماره 26، سال هفتم، صص 62 ـ 35.

10. مهرمحمدی، محمود (1379). بازاندیشی فرایند یاددهی یادگیری و تربیتمعلم. تهران: مدرسه.

11. Calder M.(2009). Teacher training and Student achievement. Paper 23 - 47.

12.Cornelissem. F& Van swet.J&Beijaard. D. &Bergen , T(2011). Aspects of schooleuniversity research networks that play a role in developing, sharing and using kno‌wledge based on teacher research. Teaching and Teacher Education 27, pp. 147 - 156.

13. Gefferson. A(2009). Teacher training: Whats Needed? Journal of further and higher Education». V33n3, P282 - 288.

14.King, R(2010).«The impact of Teacher experience examining the evidence and policy implications». V.20.lssve, l.PP.77-97.

۳۳۴۸
کلیدواژه (keyword): مقایسه تطبیقی، تربیت معلم، دانشگاه فرهنگیان، آموزش جغرافیا، برنامه درسی، دروس تربیتی موضوعی، چالش های پیش رو
نام را وارد کنید
ایمیل را وارد کنید
تعداد کاراکتر باقیمانده: 500
نظر خود را وارد کنید