نقش‌مایه‌های گیاهی در تخت جمشید از جمله آرایه‌های منحصربه‌فرد است. فصل‌نامه «رشد آموزش هنر» در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته است
نقوش گیاهی در تخت جمشید عبارت‌اند از درخت سرو، نیلوفر آبی
(لوتوس)، روزت (گل سرخ آذین). در توضیح نیلوفر آبی می‌خوانیم: «در دوره هخامنشی به
نقش‌مایة لوتوس توجه زیادی شده است. در نقوش تخت جمشید این گل را در دست شاه، شاهزاده
و صاحب‌منصبان می‌بینیم. در آیین شاهنشاهی هخامنشی، پادشاه هنگام جلوس رسمی بر تخت
سلطنت شاخه‌ای گل نیلوفر در دست می‌گرفت. پارس‌ها و مادهایی که به حضور شاه می‌آمدند
نیز هر یک چنین شاخه گلی در دست داشتند. در درگاه تالار اصلی بنای خشایارشاه، نقش
برجسته‌ای از پادشاه و خدمه‌اش مشاهده می‌شود که عصای فرمانروایی‌اش را در دست
راست و گل نیلوفری در دست چپ دارد و به سوی تالار گام برمی‌دارد.»
نویسندة مقاله در ادامه درباره مفاهیم نمادهای گیاهی ـ نیلوفر آبی ـ آورده
است: «در اساطیر کهن ایران، نیلوفر به واسطه پیوندش با دو عنصر مهم طبیعت (آب و
خورشید) جنبة نمادین یافته است. این گل نماد تجلی است؛ زیرا در آب می‌روید، با
طلوع خورشید می‌شکفد و با غروب آن بسته می‌شود. در ایران، ایزدان در دو قلمرو
اسطوره‌ای و قلمرو تعالیم اوستا مورد بحث قرار می‌گیرند. با ظهور زرتشت و تعالیم
توحیدی او، ایزدان اسطوره‌ای از مقام خدایی سقوط می‌کنند و به فرشتگانی تبدیل می‌شوند
که هر کدام موکل بخش‌هایی از عالم‌اند. در این میان، دو فرشته با نیلوفر پیوند
دارند. یکی مهر (یا میترا) و دیگری آناهیتا (ایزد آب). از دوران هخامنشی سه ایزد
در اعتقادات ایرانیان حضوری بسیار گسترده دارند: اهورامزدا، آناهیتا و میترا. در
کتاب «بندهش» که یکی از متون مقدس زرتشتی است، برای هر ایزد یا امشاسپندی گلی ذکر
می‌شود و گل خاص آناهیتا نیلوفر است. بنابراین، نیلوفر که در اندیشه‌های اسطوره‌ای
ایران مقدس شمرده می‌شد، قداست خود را در آیین زرتشت نیز حفظ کرد و در آثار هنری
ایران حضوری چشمگیر یافت.»
نویسنده: مرجانه
نادری گرز‌الدینی، مدرس دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای دختران بابل
کلیدواژه‌ها: تخت جمشید، نگاره‌های گیاهی، نقش برجسته، نماد، اسطوره
برای دریافت فایل PDF این مقاله کلیک
کنید.