متون ادبی همواره توسط منتقدان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد اما محک نقد اجتماعی به‌دلیل دوسویه بودن این موضوع و از جهت تأثیر متقابل جامعه بر ادبیات و ادبیات بر جامعه همیشه مورد توجه بوده است. فصل‌نامه «رشد آموزش زبان و ادب فارسی» در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته است
در بخشی از
مقاله می‌خوانیم: «در نقد اجتماعی جدا از بررسی ساختار اجتماعی، فرهنگ و سنن مطرح
در اثر، به مقولة زیباشناختی نیز توجه می‌شود. در تحلیل اجتماعی، متن از دیدگاه
جامعه‌شناسی بررسی می‌شود؛ بدین‌گونه که وقایع اجتماعی و ارزش‌های نهفته در یک
جامعه چگونه می‌تواند در قالب شعر و داستان، در عرصه‌های روایتی و معنایی مورد
استفاده قرار گیرد. از آنجا که هر جامعه‌ای بر پایه ادبیات آن نهاده شده است،
ناگزیر از نشان دادن این ارتباط دوسویه هستیم؛ یعنی ارتباط ادبیات با جامعه و نیز
در مقابل تأثیر جامعه در ادبیات. آثار ادبی همواره محصول و زاییدة حیات و محیط
اجتماعی یک جامعه هستند. از این‌رو تحول جوامع و تردد حکام و امرایی که در طی زمان
بر کرسی عدالت نشسته‌اند و زمام امور کشور و جامعه را در دست می‌گیرند، حائز اهمیت
است. پیش از آنکه به نقد اجتماعی یک اثر بپردازیم، باید آن اثر را از نظرگاه
تاریخی مورد کاوش قرار دهیم. به‌دلیل آنکه نقش محیط اجتماعی در خلق یک اثر ادبی
بسیار است. گاه یک حاکم و امیر وقت که نام راه برندة جامعه را بر خود می‌نهد،
بسیار ادیب و فاضل است و تمامی هم و غم خود را بر سر پیشرفت ادبی کشور می‌نهد و در
جهت رشد و ارتقای ادبیات جامعة روزگار خود می‌کوشد و البته، از این دست پادشاهان،
امرا و وزرا در تاریخ کشور ما کم نبوده‌اند.»
در ادامه
مقاله آمده است: «برخی از منتقدان، در نقد آثار ادبی مبانی اجتماعی را معتبر
دانسته‌اند. تحقیق دربارة نحوة ادبیات با جامعه موضوع نقادی این دسته از نقادان
است. شک نیست که محیط ادبی از تأثیر محیط اجتماعی برکنار نتواند بود. افکار،
عقاید، ذوق‌ها و اندیشه‌ها تابع احوال اجتماعی است. در نقد اجتماعی نه‌تنها به
نویسنده اثر توجه می‌شود، بلکه مخاطب آثار داستانی نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
خلق آثار داستانی بر اصول جامعه‌شناسی مبتنی است و برای ارزیابی و تحلیل آثار از
شیوة نقد اجتماعی استفاده می‌شود.»
نویسنده: شیوا حیدری، دبیر زبان و ادبیات فارسی شهریار
کلیدواژه‌ها: ادبیات، نقد اجتماعی، آثار ادبی
برای دریافت فایل پی‌دی‌اف این مقاله کلیک کنید.