مجمع عمومی سازمان
ملل به منظور جلب توجه جهانیان به ابعاد گوناگون زندگی بشری روزها، هفته‌ها، سال‌ها و دهه‌هایی را با عنوان
ویژه‌ای
نامگذاری و آن را بین‌المللی اعلام می‌کند. به این هدف که طی آن همه شهروندان
جامعه جهانی در بازه زمانی یاد شده ضمن ارج نهادن به تلاش‌های انجام شده در این حوزه، به اهمیت و
تأثیری پی ببرند که موضوع انتخاب شده بر زندگی آن‌ها دارد. موضوع‌هایی که بسیاری از آن‌ها چالش‌های مهم و سرنوشت‌سازی برای انسان
امروز به شمار می‌آید
و افزایش آگاهی عمومی می‌تواند گام مهمی در راستای رویارویی و کوشش برای گذر از چالش‌های یاد شده باشد. از
این‌رو،
آگاهی‌بخشی
به همه مردم، دعوت به هم‌‌اندیشی و جلب مشارکت آنان به منظور هموار کردن راه برای بهبود
زندگی بشر از جمله هدف‌های مهم این اقدام‌ها است که در قالب چنین نامگذاری‌هایی تبلور می‌یابد. یونسکو یا همان
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد نیز در حوزه فعالیت‌های خود از این نامگذاری‌ها پشتیبانی و همه
نهادهای علمی ـ آموزشی جهان را به گرامی‌داشت این زمان‌ها تشویق می‌کند.1
پیرو این آیین نیک،
سازمان ملل در دسامبر 2017 اعلام کرد که به مناسبت یکصد و پنجاه سالگی یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علم
یعنی یافتن سامانه دوره‌ای یا تناوبی عنصرها توسط دیمیتری ایوانویچ مندلیف شیمیدان
برجسته روسی، سال 2019 به‌عنوان «سال جهانی جدول دوره‌ای عنصرهای شیمیایی»2 تعیین
می‌شود.
این پیشنهاد با هدایت یونسکو و با شعار علم، جامعه، جهان و توسعه پایدار مورد
حمایت نهادها و سازمان‌های ملی و بین‌المللی بسیاری از جمله آیوپاک3، انجمن اروپایی شیمی4،
انجمن شیمی آمریکا5، اتحادیه انجمن‌های شیمی آسیا6 و سازمان
هزار و یک اختراع7 (مسلمانان) قرار گرفته و قرار است در سراسر جهان و
به شیوه‌های
گوناگون گرامی داشته شود. لازم است که ما نیز با برنامه‌ریزی و آمادگی کامل به استقبال از این
سال برویم و از این فرصت برای بهبود کیفی آموزش شیمی در کشور استفاده کنیم. اما
برای بهره‌وری
بیش‌تر
فعالیت‌ها
از چه زاویه‌ای
به موضوع بنگریم و برنامه‌ها را با چه هدفی طراحی کنیم؟
مندلیف در ششم ماه مارچ سال 1869 و در حالی‌که سی و پنجمین بهار
زندگی خود را می‌گذراند،
نخستین جدول دوره‌ای
عنصرها را ارائه داد. بی‌شک مندلیف باور نمی‌کرد که جدول 63 عنصری او که در حال حاضر
به جدولی با 118 عنصر گسترش یافته است، نه‌تنها در سراسر جهان به‌عنوان نمادی علمی
شناخته شود بلکه به الفبای زبان مشترکی تبدیل شود که طی 150 سال گذشته افزون بر
معرفی شیمی به‌عنوان
دانشی پایه‌ای
برای همه علوم، به پیشرفت شاخه‌های گوناگون علوم تجربی یاری رساند. در عین حال، این یافته
بزرگ، شیمی را در کانون توجه جامعه جهانی قرار دهد و آن را از جنبه‌های سیاسی، نظامی،
اقتصادی، تجاری و فرهنگی آن هم به شکلی باورنکردنی به دانش شیمی وابسته کند. کافی
است تنها در یک روز به تیتر روزنامه‌های داخلی و خارجی نگاهی بیندازید تا به
ژرفای این تأثیرگذاری پی ببرید.
با باور به این موضوع
انتظار می رود که از دومین فرصت بین‌المللی ایجاد شده بسیار بیش‌تر و بهتر از سال
2011 که «سال جهانی شیمی» نامیده شده بود، برای گسترش آشنایی با شیمی و دستاوردهای
آن و ایجاد انگیزه و علاقه‌مندی به یادگیری شیمی در مدارس و دانشگاه‌های کشور بهره برد و در ضمن به ترویج
شیمی در جامعه و در میان همه مردم نیز همت گمارد. بی‌شک مشارکت فعال همه نهادها و سازمان‌های سیاست‌گذار و مجری آموزش
رسمی و غیررسمی در برنامه‌ریزی، پشتیبانی و برگزاری برنامه‌ها و رویدادهای گوناگون در سال یاد شده،
شرط لازم تحقق همه این هدف‌ها است. اما این تلاش‌های هدفمند هنگامی به کفایت نزدیک می‌شود که افزون بر
آشکار کردن جایگاه شیمی در زندگی شهروندان ایرانی، سهمی را تعیین کند که هر یک از
ایرانیان با آموختن دانش شیمی و درک ارتباط چالش‌های زندگی امروز با آن می‌توانند در بهبود کیفی
و ارتقای سطح رفاه خود و مردم داشته باشند. شهروندان آگاه و مسئولی که به نقش
تعیین‌کننده
خود در رویارویی با مسائل پی می‌برند و برای حل آن‌ها پیش‌قدم می‌شوند و در انتظار تصمیم‌گیری و اقدام مدیران
و مسئولان نمی‌نشینند.
شاید این توقع زیادی به نظر برسد، اما یک سال هم زمان کمی برای پرداختن همه‌جانبه به این مهم
نیست.
شایان گفتن است که طی
چند سال گذشته با فراگیر شدن دسترسی مردم به تلفن‌های هوشمند و اینترنت همراه و استفاده
رو به فزونی از رسانه‌های گوناگونی چون نرم‌افزارهای پیام‌رسان، فرصت بسیار مناسبی برای ارتباط
نزدیک‌تر
با مردم فراهم شده است. بی‌تردید به مدد این ابزار قدرتمند و همراهی رسانه‌های گفتاری، دیداری و
شنیداری دیگر، می‌توان
در سال جهانی جدول دوره‌ای عنصرها، دستاوردهای بهتری در عرصه ترویج شیمی در جامعه
داشت.
تأکید بر ترویج شیمی
در این نوشتار بیش‌تر از آن روی است که به باور نویسنده ضرورت «ارتباط میان
دانشگاه و جامعه» چیزی هم ارز «ارتباط
دانشگاه و صنعت» است. ارتباطی که تاکنون جدی گرفته نشده و شوربختانه به
وجهه دانشگاه لطمه سنگینی زده است. سال‌ها جست‌وجوی نافرجام برای یافتن حلقه گمشده‌ای که بتواند ارتباطی
سازنده و مانا میان دانشگاه و صنعت برقرار کند، اکنون از وجود گسست بزرگی میان
دانشگاه و جامعه پرده برداشته است. فاصله‌ای که به نظر می‌رسد طی چند سال گذشته گسترش بیش‌تر و ابعاد نگران‌کننده‌تری یافته است.
بنابراین استفاده از هر فرصتی که بتواند به کاهش این شکاف و ایجاد ارتباطی نزدیک
میان دانشگاهیان و مردم کمک کند و به جلب اعتماد عمومی نسبت به پژوهش‌های علمی، دستاوردهای
دانشمندان و پژوهشگران معاصر ایرانی و توانایی دانش‌آموختگان دانشگاهی بینجامد، گام بسیار
مهمی در شکل‌گیری
رابطه یاد شده خواهد بود. در این صورت است که با بازتعریف دانشگاه و دادن معنایی
تازه به تلاش دانشگاهیان می‌توان به کارایی و تأثیرگذاری دانشگاه در جامعه و در یک کلام
جامعه‌پذیری
بیش‌تر
این نهاد مهم امیدوارتر بود.
البته بی‌اعتمادی جامعه تنها
دانشگاه‌ها
و دانش‌آموختگان
آن‌ها
را در بر نمی‌گیرد
بلکه مدارس و معلمان نیز در این دایره حضور پررنگی دارند. فارغ از روا بودن یا
ناروایی این بی‌اعتمادی،
گفت‌وگو
میان دست‌اندرکاران
این دو حوزه بی‌شک
گره‌گشای
بسیاری از مشکلات و تنگناهایی خواهد بود که جامعه امروز ما با آن دست به گریبان
است. امید که از فرصت طلایی ایجاد شده در این سال جهانی، نهایت بهره را برای
برقراری ارتباطی نزدیک و سازنده با جامعه و مردم ببریم و با ایجاد یک زبان مشترک
این دیوار بی‌اعتمادی
را از میان برداریم.
امیدواریم وزارت
آموزش‌وپرورش
با حمایت مادی و معنوی از برنامه‌های پیشنهادی معلمان شیمی در سراسر کشور و اختصاص بودجه‌ای ویژه «سال جهانی
جدول دوره‌ای
عنصرها» ضمن دادن دلگرمی به دلسوزان و دغدغه‌مندان آموزش شیمی، بستر مناسبی را برای
اجرای فعالیت‌های
علمی، آموزشی و تفریحی دانش‌آموزی در این سال فراهم کند.
پی‌نوشت‌ها
1.
برای آگاهی بیش تر می توانید به وبگاه یونسکو به نشانی ttps://en.unesco.org/celebrations مراجعه کنید.
2. International year of the periodic table of chemical
elements; https://www.iypt2019.org/
3. International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC);
https://iupac.org/iypt/
4. European Chemical Society (EuChemS);
https://www.euchems.eu/iypt2019/
5. American Chemical Society (ACS);
https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/periodictable.html
6. Federation of Asian Chemical Societies (FACS);
http://www.facs-as.org/
7. 1001 Inventions organization;
http://www.1001inventions.com/